نگاهی به کتاب جامعه مصرفی

«کلیه مباحث در مورد نیازها بر نوعی انسان شناسی ناپخته استوار است. یعنی، گرایش طبیعی به خوشبختی، خوشبختی که با حروف پر راز و رمز در پس زمینه پیش پا افتاده ترین آگهی های بازرگانی از سفر به جزایر قناری گرفته تا خوشبو کننده حمام حک شده است، به نوعی مرجع مطلق جامعه مصرفی به حساب می آید و دقیقا معادل رستگاری است. اما به راستی این خوشبختی چیست که با چنین نیروی ایدئولوژیکی تمدن مدرن را وسوسه می کند؟»[1]

بازار ها پر شده از اشیاء کوچک و بزرگ و غیر ضروری و هر روز بر حجم این کالا ها افزوده می شود . کالاهایی که نیازهای ضروری انسان ها را برطرف نمی کند و آدم از خود می پرسد واقعا وجود انبوهی از این اشیاء چه توجیهی می تواند داشته باشد؟

ما هر روز بیشتر و بیشتر به جای ارتباط با همدیگر به اشیاء پیرامونمان ور می رویم. جنون مصرف به مدد صنایع و کارخانه های سرمایه داری  امریکا، اروپا و چین به همه کشورها سرایت کرده است. هر شیء ضرورتا شیء دیگر را فرا می خواند و دیری نمی پاید که که ما در انبوه چیزهای ریز و درشت پنهان می شویم. بر حسب این که متعلق به کدام طبقه اجتماعی باشید هم دایره این چیزها و هم نوع آن تغییر می کند اما ماهیت مصرف گرایی برای همه طبقات اجتماعی فارغ از اینکه چه اندازه درآمد داشته باشند فرقی نمی کند. کتاب جامعه مصرفی به این نکته توجه کرده و تحلیل شگفتی از آن به دست داده است.

دراین کتاب بودریار جامعه شناس پست مدرن فرانسوی به بحث از اسطوره و ساختار مربوط به مصرف گرایی در جامعه اواخر قرن بیستم فرانسه می پردازد و سعی دارد از نگاه تحلیل نشانگانی محصولات آرایشی، مواد غذایی، مد و غیره نظام مصرفی جامعه مدرن را در راستای منظق نشانگانی حاکم بر وضعیت فرا واقعیت دنیای ارتباطات امروزی قرار دهد.

از نظر بودریار جامعه مصرفی به واسطه اسطوره خوشبختی مفهوم نیاز را به صورتی فرا واقعی خلق می کند تا به تبع آن بتواند تشویق افراد به مصرف بیشتر را توجیه کند. مصرف کالا ها برطرف کننده شکاف های اجتماعی و سلسله مراتب تبعیض های عمده در حوزه قدرت است. اما مصرف نیز مانند آموزش فرصت های فرهنگی یکسانی برای بدنه اجتماع فراهم نمی کند. و حتی مصرف شکاف ها را آشکار تر می کند. ایدئولوژی مصرف به‌واسطه کیفیت نجات‌بخش اشیاء در جامعه مصرفی تعریف می شود.  زیرا در اختیار داشتن اشیاء اعم از تجملی و کاربردی می‌تواند در راستای دست‌یابی به پایگاه اجتماعی فرد کارکرد یابد و فرد را قانع می‌کند که مصرف اشیاء علاوه بر اینکه او را به «خود واقعی اش» نزدیک می‌کند (مثال بودریار در مورد کِرِم‌های روشن‌کننده مو است که در تبلیغات با عناوینی چون «با مصرف این کِرِم، بیش از هر زمان دیگر خودتان شوید») موجب تشخص وی نزد دیگران هم می‌شود. از نظر بودریار هر آنچه امروزه در حوزه تبلیغات به شخصیت مربوط می‌شود را باید از اساس بی‌معنا دانست.

این کتاب شامل سه فصل است که عبارتند از: در ستایش اشیا، نظریه مصرف، رسانه های گروهی. فصل پایانی کتاب نتیجه گیری است که با نام : خود بیگانگی معاصر یا پایان میثاق با شیطان آورده شده است. کتاب شناسی و نمایه ها نیز در پایان کتاب ضمیمه است.

«مصرف یک اسطوره است یعنی گفتار جامعه معاصر درباره خود است. و شیوه ای است که جامعه ما از خود صحبت می کند و به نوعی تنها واقعیت عینی مصرف، ایده مصرف یعنی این صورت بندی بازتابنده و گفتمانی است که توسط گفتمان فکری مورد استفاده قرار گرفته و نیروی عقل مشترک را پیدا می کند.»[2]

پی نوشت:

[1] صفحه 57 کتاب

[2] صفحه 312 کتاب